فرض کنید در خبری می‌خوانید که نسبت طلاق به ازدواج در ایران به یک سوم رسیده است. شخصا ترجیح می‌دهم این‌طور بیانی از آمار و اعداد را – تا اطلاع ثانوی پس ِذهنم نگه دارم- و به دیده شک نگاه کنم تا این‌که از ابتدا مقهور آن شوم، آن را یقینی فرض کنم و شروع به تحلیل -اغلب من‌درآوردی- علت و عوامل وقوع آن کنم. علت این شک این است که معمولا در بیان این اعداد در وبسایت‌های خبری دقت لازم وجود ندارد. سر و ته این خبر در چند جمله تمام می‌شود.

همه می‌دانیم که خانواده‌های موجود کنونی حاصل انباشت و استمرار ازدواج‌های سال‌ها و دهه‌های گذشته است که ممکن است در آن‌ها طلاق رخ دهد یا خیر. آیا صحیح است که تعداد ازدواج‌های انجام شده در سال 1398 را در کنار طلاق‌هایی که در سال 1398 رخ می‌دهند قرار دهیم؟ آیا این طلاق‌ها حاصل طلاق از میان مجموعه تمام ازدواج‌های دهه‌های گذشته نیستند؟ آیا به سادگی می‌شود ضرب و تقسیم کرد و به سادگی نتیجه‌گیری کرد؟

اگر این دقت در میان نباشد آشکار است که در نسبت طلاق به ازدواج، در صورت کسر (یعنی طلاق) با یک عدد بزرگ رو به رو هستیم چرا که حاصل وقوع طلاق در کل زوج‌های زنده کشور است که در طول ده‌ها سال انجام شده است. و در مخرج کسر (یعنی ازدواج) با عددی کوچک طرف هستیم چرا که فقط ازدواج‌های سال 98 را نمایندگی می‌کند. عدد واقعی عددی است که در صورت و مخرج کسر فقط یک بازه زمانی را نشان دهد؛ مثلا فقط ازدواج‌های سال 98 و فقط طلاق‌های 98.

لازم است تذکر بدهم که قصدم زیرسوال بردن هیچ آماری نیست. اما:

 یکم این‌که قاعدتا باید به آمارهای رسمی (در این مورد: ثبت احوال) تکیه کرد. در نبود آمار رسمی است که گاهی می‌شود با احتیاط و تامل آمارهای غیررسمی را هم مد نظر قرار داد.

دوم این‌که خبرنگاران و کسانی که عنوان کارشناس می‌گیرند راسا نمی‌توانند منبع آمار باشند. وقتی عددی را بیان می‌کنند باید دید آیا حاصل کار پژوهشی خود ایشان است یا این‌که در حال رفرنس دادن به جایی دیگر هستند.

سوم این که باید دید در بیان آمار چه‌قدر دقت وجود دارد و در حال بیان چیست؛ مثل مثال بالا.

سوم این‌که کارکرد رسانه‌ را فراموش نکرد. کار رسانه پرداختن به حوادث – و جنبه‌های اغلب منفی- است و چندان با دقت و یا واقع‌بینی نسبتی ندارد. چرا که رسانه در پی جذابیت است. جو دادن از کارکردهای رسانه است.

چهارم بین تحلیل و خبر باید تفاوت گذاشت. شاید بشود گفت خبر بیان واقع است اما تحلیل نظر کسی درباره این واقعیت است.

پنجم اینکه نام معروف یک خبرگزاری نباید ما را از دقت درباره محتویات آن معاف کند.